افغانستان کشوریست که در بطن آن فرهنگ‌ها و تمدن‌های با شکوه، پرورش یافته که سیر و سیاحت و بازدید از جلال و عظمت آن برای هر بیننده و شنونده حرف‌ها و قصه‌های زیادی دارد که نشان دهنده‌ی از غنای تاریخی و فرهنگی سرزمین دلیران و قهرمان پروران است.
تیم پژوهشی و تحقیقی موسسه تحصیلات عالی قدس در تاریخ ۱۵/ ۱۰/ ۱۴۰۱ سیر علمی و فرهنگی را با حضور رهبری، استادان وعده‌ی از دانش‌جویان جهت بازدید از آبدات تاریخی و فرهنگی ولایت بلخ، رهسپار آن ولا، گردید که در مسیر راه از قصر زیبا و تاریخی جهان نماء که یکی از سمبول‌های جذابیت و زیبای در افغانستان به شمار می‌آید که در ولسوالی تاشقرغان لنگر انداخته است دید نموده، متاسفانه امروز این غنای تاریخی در ویرانی و تنهایی قرار دارد.
چشمه‌ی آب گنده
در مسیر شهرک حیرتان از معجزه‌ی خیره کننده« چشمه گنده» بازدید شد. این چشمه در صحرای بی آب و علف حیرتان قرار گرفته است، آب جوش از قعر زمین، فواره می‌زند و آب آن نسبتا تلخ، بد بو و جوش است که روزانه تعدادی زیادی از هم‌وطنان برای تفریح و آب بازی به این دشت ریگ‌زار سفر دارند و حتا تعدادی آنرا آب شفا گویند و جهت مداوای امراض جلدی غوطه‌ور شدن در حوض آب گنده را موثر می‌داند و خوش‌بختانه تیم پژوهشی تحصیلات عالی قدس هم از مزیت‌های تعریف این آب خود را بی نصیب نگذاشتند.
کانال قوش تپه
دیدار گذرای از کانال بزرگ قوش تپه داشتیم. این کانال از ولسوالی کلدار بلخ شروع الی قوش تپه ولایت فاریاب ختم می‌گردد. این کانال با عمق ۸ متر و عرض ۱۰۰متر یکی از پروژه‌های مهم و زیربنایی افغانستان می‌باشد. این پروژه فرصت‌های مناسب شغلی و اقتصادی را برای هم‌وطنان ما فراهم می‌سازد.
بندر حیرتان
افغانستان کشوریست محاط به خشکه و دریای آمو که شهرک صنعتی حیرتان هم در پهلوی آن نمو یافته یکی از دریاهای بزرگ در شمال افغانستان می‌باشد که خط فاصل بین افغانستان و کشورهای آسیای میانه می‌باشد.
بالای دریای آمو چندین پل احداث شده که از طریق آن واردات و صادرات بین کشورهای آسیای میانه و افغانستان صورت می‌گیرد. پل حیرتان هم یکی از راه‌های استراتیژیک بین کشور ازبکستان و افغانستان می‌باشد که کالاهای زیادی را نقل و انتقال می‌دهد و بالای این پل خط ریل هم احداث شده که تا شهر مزار شریف امتداد یافته است.
خانقای سلطان العلما بهاءالدین ولد ( پدر مولانا جلال الدین محمد بلخی، رومی)
مدرسه و خانقاء پدر مولانای رومی یکی آبدات تاریخی و فرهنگی ولایت بلخ به شمار می‌رود. این مدرسه تقریبا در دوره‌ی خوارزم شاهیان قرن ۶ و ۷ اعمار شده و روزگاری شاگردان بی شماری از دور و نزدیک در این مدرسه علم و دانش فرا می‌گرفتند.
بالا حصار بلخ
این منطقه یکی از نقاط راهبردی و تاریخی در افغانستان می‌باشد که بیان‌گر قدامت تاریخی و شکوه فرهنگی افغانستان است. به قول مورخین دیوارهای بالاحصار بلخ در زمان پیشدادیان وکیانیان حدود ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد اعمار شده است.
دیوارهای که عرض آن تقریبا ۱۰ متر و با بلندی بیش‌تر از ۱۰ متر یک ساحه بسیار بزرگ را احاطه کرده است. به گفته‌های ساکنان محل در محوطه بالاحصار مرکز سلطنت و حکم‌روایی سلاطین پیشدادیان بوده که دیوارهای بزرگ مانع ورود دشمن و امنیت شهر و قصر سلطنت را تحکیم و تقویت می‌کرده است. در داخل بالاحصار مقبره است بنام زیارت زمچی بابا.
منظره‌های با شکوه این منطقه گفته‌های زیادی را در بطن خود دارد که در این گزارش مختصر نمی‌گنجد.
آرامگاه حضرت شیث ع
در دامن بالاحصار زیارت‌های بی شمار قرار گرفته که یکی از آن مقبره حضرت شیث ع است. حضرت شیث ع فرزند سوم حضرت آدم پدر نخستین بشریت است.
این مقبره که در حدود ۳۰ متر مربع است، زایرین زیادی را جلب توجه نموده و روزانه تعدادی زیادی از باشنده‌گان نقاط مختلف کشور از آن‌جا دیدن می‌کنند.
درباره‌ی صحت روایت مقبره حضرت شیث ع در ولسوالی بلخ و فلسفه موقعیت آن در ولسوالی بلخ اطلاعات مکمل در دسترس نیست اما به هر صورت یک مکان تاریخی و فرهنگی می‌باشد.
آرامگاه حضرت عکاشه
در بیرون بالاحصار بلخ در نزدیکی مدرسه بهاء ولد، مقبره صحابی جلیل القدر حضرت عکاشه قرار داشته است. حضرت عکاشه یگانه صحابی است که مهر نبوت حضرت محمد ص را دیده است. این مقبره در سده ۴ هجری شمسی مصادف قرن ۱۰ میلادی در دوره سامانیان بنا نهاده شده است.
آرامگاه جوان‌مرد قصاب
به گفته مجاور این مقبره، شیخ عین الدین ملقب به جوان‌مرد قصاب یکی از افسران ابو مسلم خراسانی بوده که شخصیت برجسته و ولی الله بوده است. در داخل محوطه این زیارت یک درخت خشکیده است که با کوکه و میخ‌ها پوشیده شده است. به گفته مردمان محل هر کسی دندان درد باشد یک کوکه را در قسمت دندان آسیب دیده بماند و بعد آنرا در همان درخت بکوبد، دندان شخص شفایاب می‌شود، البته این روایت مردم و مجاور آن‌جا بود.
مقبره رابعه بلخی و مسجد خوجه ابو نصر پارسا
رابعه بلخی یکی از شاعران مشهور زن در منطقه و خصوصن در افغانستان است که با اشعار ناب او کم و بیش آشنا هستیم. این آرامگاه در سال ۲۳۹ ه ش در محوطه مسجد خواجه ابونصر پارسا اعمار شده است. آرمگاه رابعه بلخی شاعره توانای مملکت در زیر زمینی محوطه مسجد قرار دارد. مسجد خواجه ابو نصر پارسا درسده ۹ قمری عصر تیموریان بنا یافته است.
مقبره ملا محمد جان
آرامگاه ملا محمد جان در سده ۱۱ قمری در ولسوالی بلخ در بین زمین‌های مزرعه خارج از کاروان سراهای بلخ بنا یافته است. ملا محمد جان یک بگروند عاشقانه و عارفانه دارد که شما با اشعار« بیا بریم به مزار ملا محمد جان» شاید آشنا باشید.
