افغانستان کشوری است که در بطن خود جاذبه‌ها و زیبای‌های زیاد طبیعی و تاریخی را پرورش داده و تاریخ این کشور قصه‌های شیرین از ارزش‌های تمدنی امپراطوران جهان و داشته‌های هنری و فرهنگی بشری را بازتاب می‌دهد که دریای آمو یکی از معجزه‌های طبیعی این کشور به حساب می‌آید.
دریای آمو که در حقیقت نمونه‌ی دیگری از بین النهرین در براعظم آسیا است. این دریا از بعد تاریخی بنام‌های سیحون و جیحون حیثیت دجله و فرات بین النهرین را دارد که شاهد مدنیت درخشان باختر قدیم می‌باشد که در اطراف خود مدنیت‌های بزرگ را بوجود آورده است. دریای آمو از بعد جغرافیایی یک زنجیر بزرگ اقتصادی را در نواحی ولایت‌های بدخشان، تخار، کندز ، بلخ و کشورهای تاجیکستان و ازبکستان بوجود آورده است که مزیت‌ها و بازدهی فوق العاده اقتصادی، صنعتی، تجارتی و تروریستی را برای افغانستان و کشورهای همسایه مان ایجاد نموده است که کشورهای تاجکستان و ازبکستان استفاده اعظمی را در ابعاد مختلف انرژی، صنعت گردشگری، زراعت و تجارت نموده اما متاسفانه افغانستان در هیچ بعدی نتوانسته کم‌ترین استفاده را از این نعمت بزرگ رایگان داشته باشد.
در حالی‌که فرصت‌های گران سنج در وجود مبارک این معجزه نهفته است که در صورت مدیریت و سرمایه‌گذاری، بزرگ‌ترین منابع درآمدی و اقتصادی را بوجود می‌آورد. بناء در این رساله روی اهمیت تاریخی، اهمیت تروریستی، اهمیت زراعتی، اهمیت تجارتی و تاثیر آن بر بالای اقتصاد این کشور بحث و تمرکز می‌نمایم.
۱) معرفی کلی افغانستان و دریای زیبای آمو
افغانستان کشوریست که با صفات ذیل مشهور است:
کهن‌‍ترین تاریخ، شاهراه مهاجرت‌‍های بزرگ، چهار راه تمدن‌ها، گذرگاه کشورگشایان، تقاطع راه ابریشم، دومین مرکز بودایی جهان، دروازه شرقی جهان اسلام، منطقه‌ی حایل، سقف جهان، قلب آسیا، سنگر شکست استعمارگران، چهار راه حوادث، سرزمین گنج‌های پنهان و آشکار، گنجینه‌ی زبان‌ها و اقوام، موزیم همیشه زنده و بدون سقف، سرزمین سنگ‌های قیمتی و بام دنیا.
در افغانستان زیبا معجزه ایست بنام دریای آموکه آن را بنام‌های سیحون وجیحون هم یاد می‌کند که حیثیت دجله و فرات بین النهرین را دارد و در حقیت نمونه‌ی دیگری از بین النهرین در بر اعظم آسیا می‌باشد. دریای آمو از کوه‌های پامیر و واخان( از ارتفاع ۴۰۰ متری) و زرکول که منشاء یخچالی دارد از ارتفاع ۴۱۲۵ متری سرچشمه گرفته و حدود ۱۱۲۶ کیلومتر آن، مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان را تشکیل می‌دهد که قسمت‌های از آن قابل کشتی‌رانی است. در ساحل این رود خانه، بندری آی خانم، شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته است که کالای‌های صادراتی و وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از طریق این سه بندر مبادله می‌شود. دریای آمو پس از طی مسافت در حدود ۲۵۴۰ کیلومتر به دریای اورال می‌ریزد. حوضه آبریز و رودهای اصلی که دریای آمو می‌ریزد عبارت اند از آب رستاق، خان آباد( فرخار)، کوکچه، کندز و رود پنچ که مجموع این رود خانه‌ها ۴۰ درصد آب دریای آمو را تامین نموده و۶۰ درصد دیگر آن از ارتفاعات کشورهای آسیای میانه، تاجیکستان، ازبکستان وترکمنستان تامین می‌شود.
دریای آمو ظرفیت‌های باالقوه و بالفعل را شکل داده که برای تولید نیروی هیدرولیک و برق آبی فوق العاده مساعد می‌باشد و می‌توان به عنوان یک منبع قابل اعتماد تولید انرژی روی آن سرمایه‌گذاری کرد که با اسفتاده بهینه از فرصت‌های دریای آمو می‌توانیم انرژی محتاج خود از داخل کشور تامین نمایم و مبالغ هنگفت را امروزه ما صرف هزینه انرژی برق وارداتی می‌نمایم از آن جلوگیری گردد. هم‌چنان دریای آمو در توسعه و خودکفایی زراعت افغانستان فوق العاده نقش برازنده را ایفا می‌نماید اما متاسفانه از ظرفیت فوق العاده دریای آمو به نفع زراعت کشور هیچ استفاده صورت نمی‌گیرد حتا تخریبات عرضی زیادی را نصیب خاک افغانستان ساخته است که قرار محاسبات سالانه ۲۵۰ میلیون تن مواد رسوبی را انتقال می‌دهد و طبق گزارشات رسمی و تحقیقی در ۲۵ ولسوالی عملا تخیریبات ناشی از جریان دریای آمو جریان دارد و این دریا با مقایسه ۳۰ سال قبل به ده‌ها کیلومتر به طرف خاک افغانستان در ساحه جوزجان پیش آمده است.
هم‌چنان دریای آمو یکی از مناظر زیبای طبیعی و توریستی را در خاک افغانستان شکل داده است که در صورت سرمایه‌گذاری بالای این مکان‌های زیبا و جذاب طبیعی و تاریخی فرصت‌های بی شماری اقتصادی و رفاه اجتماعی را برای افغانستان و ملت فقیر این میهن به وجود می‌آورد.(احمدی، ۱۳۹۶: ۱۰۰- ۱۰۱)
۲) مکان‌ها و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی حوزه دریای آمو
۲-۱) آی خانم
آی‌خانم در اصل تپه‌ی است که در تقاطع رود خانه کوکچه و آمو شکل گرفته که در ولسوالی دشت قلعه ولایت زیبای تخار موقیعت دارد. به گفته شاهدان محل آی خانم یک شهرک و پایگاه استراتیژیک و باستانی اسکندر مقدونی بوده که این شهر توسط اسکندر، سردار مقدونی بنا یافته است. این تپه را با نام دختر همین محل ماه بانو مسمی شده که بنام آی‌خانم اصلاح یافته است. به گفته داکتر رحمت الله یکی از باشنده گان محله آی‌خانم، قدامت تاریخی این محل حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد و این پایگاه باستانی مربوط به تمدن دولت یونانی بلخ می‌باشد. با در نظر داشت چشم دید تیم پژوهشی و تحقیقات تحصیلات عال قدس ولایت بغلان
این محله را از زوایای مختلف بررسی و ارزیابی نموده که به شرح ذیل مرقوم است:
۲-۱-۱) بُعد تاریخی، فرهنگی و توریستی
این محل یکی از نقاط تاریخی جهان به حساب می‌رود که کم‌تر آثار باستانی و تاریخی با چنین قدامت می‌باشد و حتا با مطالعه دقیق از تاریخ این نقطه استراتیژیک می‌توان دایره مدنیت و تمدن با شکوه افغانستان را ترسیم نمود که با آثار تاریخی و فرهنگی بجا مانده در این محل، آی‌خانم را الفبای فرهنگ جهان محسوب کرد و هرگاه جهان فرهنگ خود را گم نماید، می‌تواند از غنای تاریخی و جلوه‌های جاویدان آی‌خانم، گم شده‌ی خود را باز یابد.
تیم پژوهشی تحصیلات عالی قدس از تمام نقاط تپه‌ی آی‌خانم و قریه‌های اطراف آن دیدن نموده و با محسن سفیدان منطقه، با شخصیت‌های چیز فهم ولسوالی دشت قلعه دیدار و مصاحبه نموده که بالآخره به این نتیجه رسید که این گنج نهفته در این ویرانه بی‌کس و تنها جا مانده که حتا کوچک‌ترین اقدام فرهنگی و هنری از طرف مسولین صورت نگرفته است و حتا زمینه‌ی دیدار و مشاهده مستقیم برای سیاحین فراهم نیست و در اطراف آن هیچ نوع امکانات از قبیل؛ هوتل‌ها، پارک‌ها، شعبات و وسایل معلوماتی و ارتباطی وجود نداشته است و این تاریخ درخشان قریب است که از اذهان مردمان محله فراموش شوند وآمار سیاحین و گردش‌گران هم به دلایل فوق بسیار اندک و انگشت شمار می‌باشد و از این سرمایه تاریخی و فرهنگی یک تصویر جذاب ترسیم نگردیده است و شاید اکثریت سیاحین داخلی و خارجی از وجود چنین غنای باستانی پنهان باشد. اگر مسولین فرهنگی و آبدات تاریخی در زمینه غور صورت نگیرد، آبدات تاریخی و جاذبه‌های گردشگری ما در حال انقراض و نابودی قرار می‌گیرد که منتج به زوال هویتی و فرهنگی ملت وکشور ما می‌گردد.( مصاحبه با دو تن از محسن سفیدان قریه آی‌خانم مورخ ۲۸ / ۷ / ۱۴۰۱)
بندر آی خانم ولسوالی دشت قلعه ولایت تخار افغانستان با تاجیکستان
بدون شک مکان‌های باستانی و تاریخی یکی از منابع تمویل کننده اقتصاد کشورها به شمار می‌رود و حتا بعضی از کشورها از قبیل ترکیه، ایتالیا، قبرس و فرانسه از درک درآمدی مکان‌های توریستی سهم قابل ملاحظه در بودجه کشور خود دارد و فیصدی زیادی بودجه آن‌ها را همین منابع گردشگری تشکیل می‌دهد. اما در کشور ما با وجود امکانات فراوان باستانی و فرهنگی هیچ بهره و منفعت اقتصادی نبردیم و ملت ما زیر پاهایش گنجینه‌های باختر و اسکندر لنگر انداخته اما خود شان گرسنه وتشنه می‌خوابند.
با توجه به موقعیت حساس آی‌خانم که بین دریای آمو و کوکچه قرار گرفته یک منظره فوق العاده جذاب و دیدنی تشکیل داده که بهترین منظره کشتی‌رانی وتفریحی برای سیاحین می‌باشد، هم‌چنان ساختار تپه‌ی ای‌خانم قسمی واقع شده که جلوه‌های زیبای از هر طرف آن نمایان می‌باشد و دل هر گردش‌گر را می‌رباید. هکذا در آن محله بندر تجارتی بنام بندر آ ی‌خانم وجود دارد که کالای اقتصادی و تجارتی را بین افغانستان و کشور تاجیکستان فرام ساخته اما بنابر تحیقیقات این نهاد پژوهشی فعلا انتراول صادرات افغانستان تقرب به صفر نموده و تنها سمنت تاجیکی از همین بندر به افغانستان وارد می‌گردد که در صورت تدوین یک پلان مدون اقتصادی ما می‌توانیم بهره وری فوق العاده تجارتی و اقتصادی داشته باشیم که زمینه اشتغال‌زایی برای مردمان همان محل را فراهم می‌کند. در عین حال مردمان آن محله خیلی فقیر و بی بضاعت بودند حتا با عبور از آی‌خانم به لسوالی خواجه بهاوالدین که کیلومترها فاصله را طی نمودیم طرف راست مسیر حرکت ما (جهت غرب) خشکه عظیم لنگر انداخته که فاصله‌ی آن با دریای آمو شاید یک الی دو کیلومتر برسد اما در نتیجه بی توجهی مسولین هیچ نوع برنامه‌ریزی زراعتی و میکنیزم شغل‌زایی و فقرزدای وجود نداشته است و هزارها هموطن ما در نزدیک دریا تشنه وگرسنه فریاد نان سر داده روان است.
ولسوالی درقد یکی از ولسوالی‌های ولایت تخار و ولسوالی هم‌جوار خواجه بهاو الدین می‌باشد که یگانه ولسوالی افغانستان است که در آن سوی دریای آمو موقعیت دارد و این ولسوالی در بین انشعاب دریای آمو قرار گرفته که به گفته یکی از ساکنان محل بنام حاجی خوش مراد وجه تسمیه این ولسوالی به خاطر درقد مسمی گردیده که از چهار طرف توسط آب احاطه شده وهیچ راه خشکه ندارد و مردم توسط قایق‌های غیر معیاری با دشواری زیاد خود و اموال شان را به این سو و آن سوی دریای انتقال می‌دهد که سالانه چندین تن در نتیجه طوفان دریای آمو غرق می‌شوند زنده‌گی در این ولسوالی خیلی عقب مانده به نظر می‌رسد و مردم این ولسوالی از اکثر خدمات عامه محروم هستند با وجود که زمین‌های فوق العاده حاصل خیز و مناظر زیبای طبیعی در این ولسوالی موجود است اما فرصت سرمایه‌گذاری و بهره وری اقتصادی شکل نگرفته است. پارک ملی درقد یکی از پارک‌های مشهور افغانستان است که پوتانسیل فوق العاده جذاب و زیبا را برای بازدیدکننده‌گان و سیاحین فراهم ساخته است که با جنگلات فراوان و حیوانات و پرنده‌گان پوشانیده شده است و به گفته یکی از دهاقین ولسوالی درقد بنام داکتر عبدالرحیم که در نزدیکی پارک ملی مصروف زراعت گنجد بود قصه‌های شیرین و نا گفتنی در باب پارک ملی درقد نمود که به دلایل نبود راه منظم و خدمات ارتباطی و امکانات اولیه و ضروری برای سیاحین شاید تیم پژوهشی تحصیلات عالی قدس اولین کسانی باشند که درباره‌ی این غنای طبیعی معلومات جمع آوری نموده و جهت تحقیق از این پارک برنامه‌ریزی کرده‌اند. به گفته خوش مراد در جنگلات پارک درقد هر نوع حیوانات درنده و پرندگان نایاب یافت می‌شود و با داشتن آب و هوای دل‌پذیر و سرزمین سبز و منقش یکی از عجایب زیبای بود که تیم تحقیقی ما از نزدیک مشاهد نمود و خاطره به یاد مانی دیگر این بود که زمانی وارد خاک درقد شدیم تیلوفون همراه ما پیام داد که به خاک تاجیکستان خوش آمدید از این صحنه هویدا بود که خدمات مخابراتی و ارتباطی در این ولسوالی خیلی ضعیف بود.(مصاحبه با باشنده محله ولسوالی درقد مورخ ۲۹/ ۶ / ۱۴۰۱)
حاجی خوش مراد باشنده خط مرزی ولسوالی درقد ولایت تخار با تاجیکستانگذر گاه خواجه بهاو الدین – درقد ولایت تخار افغانستان
شیرخان بندر هم یکی نمادهای تشکیل شده دریای آمو می‌باشد که مناظر زیبای اقتصادی و تجارتی دارد. این بندر در ولایت کندز و پل واصل بین افغانستان وکشور تاجیکستان است که روزانه مقادیر زیادی از کالاها بین افغانستان و تاجیکستان مبادله می‌گردد که این بندر یکی کانال‌های مهم عایداتی محسوب می‌شود اما بنابر عدم سرمایه‌گذاری استرتیژیک و پایین بودن میزان صادرات کالای افغانی فرصت‌های اشتغال‌زایی را برای مردم فراهم نساخته است و بیش‌ترین اقلام این بندر واردات بوده است.
بندر حیرتان با نام تاریخی ایروتام شهر کوچک است که در مرز میان ازبکستان و افغانستان واقع شده است. این بندر در شمال ولایت بلخ قرار داشته، یکی از بندرگاه‌های مهم تجارتی افغانستان به شمار می‌رود. و وجود چنین بندر بزرگ تجارتی هم یکی از جلوه‌های طیبعی دریای آمو می‌باشد که در سال ۱۹۸۲ میلادی در میان کشور افغانستان و ازبکستان پل دوستی توسط دولت شوری پیشین ساخته شده است که افغانستان را به تمام کشورهای آسیای میانه، روسیه و چین ارتباط می‌دهد. راه حیرتان یکی از امن‌ترین راه تجارتی افغانستان در طول ۳۳ سال جنگ بوده است. سایر بنادر تجارتی افغانستان بنابر معضلات سیاسی میان دولت‌ها اکثر بسته بوده است. ارتفاع حیرتان از سطح دریا ۳۰۰ متر بوده و دارایی آب و هوا گرم می‌باشد و پیداوار مهم بندر حیرتان شکار ماهی لقه از دریای آمو می‌باشد و هم‌چنان راه آن حیرتان نیز از این بندر می‌گذرد و روزانه اقلام زیادی صادرات و واردات بین افغانستان وکشورهای آسیانه میاه صورت می‌گیرد.
۳ ) مشکلات فراروی صنعت توریسم و گردشگری در افغانستان و راه حل‌های آن
نبود شرایط مناسب برای استقرار نظام پایدار گردشگری، موجب شده که داشته‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی دریای آمو به روی گردش‌گران داخلی و خارجی پنهان بماند، در حالی‌که سیاحین خارجی همیشه در جستجوی چنین فرصت‌های تاریخی و فرهنگی هستند که متاسفانه بنابر نبود استراتیژی کارآ و موفق، تمام امکانات طبیعی دریای آمو پوشیده بافی مانده است..
راه‌ها و مسیرهای که بشر در طول تاریخ برای ارتباط با مناطق مختلف اطراف و محل زنده‌گی خود ایجاد می‌کرده همواره نقش مهم در توسعه و پیش‌رفت آن جوامع داشته و تاریخ ثابت کرده است که داشتن شبکه‌های ارتباطی شامل راهاه مختلف به عنوان شاخص مهم در توسعه جوامع و هم‌چنین موفقیت آن‌ها به لحاظ نظامی بوده است. بشر اولیه با پی‌بردن به این امر مهم و از طرف دیگر نیازهای شدید، از همه امکانات خود برای ایجاد راه‌های مختلف دریای و زمینی استفاده می‌کرده است که راه‌های زمینی با توجه به شرایط اقلیمی مناطق مختلف و امنیت و راحتی به راه‌های دریایی برتری داشته است. در عصر حاضر با پیش‌رفت علم ، راه‌های هوای نیز به جمع امکانات ارتباطی بشر اضافه گردیده و از طرف دیگر با وجود روش‌های ارتباطی الکترونیکی از قبیل انترنت، ماهواره و غیره که ادعا می‌شود نیاز انسان به نقل و انتقالات راه کاهش می‌دهند شیوه‌های جدیدی در نقل و انتقال و مسافرت‌ها بوجود آمده است اما با این حال ما عینیه شاهد هستیم که روز به روز به اهمیت راه‌های زمینی و نحوی ارتباطی زمینی شهرها و کشورها که به عنوان شریان‌های برای جریان یافتن زنده‌گی انسان امروزی هستند، افزوده می‌شود و اطرف دیگر راه‌های دریایی و هوای برای سرویس دادن همواره نیازمند راه‌های زمینی هستند و از راه‌های زمینی به عنوان اساس نقل و انتقالات یاد می‌شود. حال با وجود اهمیت که راه‌های زمینی دارند همواره نیاز به گسترش آن‌ها و ایجاد راه‌های مطمین و ایمن و توجه به ظرفیت مورد نیاز و این که راه به عنوان یک سرمایه ملی به شمار می‌روند، لازم است تا در طراحی راه‌ها به همه جنبه‌ها از قبیل مسایل فنی، مالی، سیاسی، اجتماعی و هم‌چین فرهنگی جامعه توجه شود این‌ها عوامل هستندکه با دانش مهندسان جامعه آمیخته می‌شوند وحاصل آن یک سازه ملی به نام راه خواهد بود که همواره جامعه به داشتن آن افتخار خواهد کرد. در جریان سفر پژوهشی تحصیلات عالی قدس به ولایت‌های تخار و کندز دریافتند که نبود راه‌های مناسب و سهل یکی از عوامل کاهش گردشگری و توریسم بوده که مایان فاصله بین تالقان دشت قلعه را تقریبا ۷ ساعت راه با موتر فررونر پیمودیم که با صعب العبورترین راه جهان مواجه بودیم در حالی‌که گذشتن ولسوالی از همین مسیر بود. اما وضعیت ترانسپورتی آن‌ها به دشوارترین صحنه‌های قرن رقم خورده بود.
در دنیای امروز صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین بخش‌های است که در اقتصاد هر کشور در زمینه‌ی اشتغال‌زایی وکسب درآمد می‌تواند تاثیرگذار باشد؛ اگر چه وجود برخی نگرانی‌ها و دغدغه‌ها باعث عدم سرمایه‌گذاری و توجه به این حوزه با تردیدهای مواجه شود اما وجود جاذبه‌های طبیعی، اقلیم‌های متفاوت جغرافیایی به همراه میراث و تمدن بشری دست مایه‌های گران قدر است که می‌تواند تحولات بنیادین در عرصه‌های مختلف به همراه داشته باشد. بدون شک شاهرگ هر صنعت، سرمایه و پول است که اقتصاد کشورها با آن درگیر هستند. حقیقت اینست که در رابطه با سرمایه‌گذاری‌های مربوط به صنعت توریسم نمی‌توان بلند پروازانه و به شکل دستوری عمل کرد چرا که نوشتن ارقام و اعداد به روی کاغذ هیچ‌گاه صورت اجرایی نمی‌یابد. بیش از دو دهه جنگ تمام زیر ساخت‌ها در این کشور را نابود و اقتصاد را نیز به کلی فلج نموده است. ترمیم و ساخت تمامی بخش‌ها و زیر ساخت‌های مورد نیاز جامعه، بودجه‌های هنگفت را می‌طلبد؛ با توجه به این نکته آیا نمی بایست فعلا در رابطه با توسعه این صنعت در کشور تدبیری بی اندیشیم؛ و آیا باید در برخورد با آن حالت تدافعی به خود بگیریم؛ به هر حال این مسله روشن است که سرمایه گذاری در صنعت توریسم بسیار راحت‌تر و زود بازده‌تر از سرمایه‌گذاری در دیگر صنایع است و از طرف ماه به صنعت که بتواند تا این حد تولید ناخالص ملی را افزایش دهد نیازمندیم و این ما را بر آن خواهد داشت که در امر سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت توریسم با توجه به تمامی مشکلات مالی کشور، تعلل نورزیم؛ اما می‌بایست با یک مطالعه همه جانبه و کار شناسانه، منابع تامین بودجه را برای این سرمایه‌گذاری بیابیم.(اسدی.کارزانی، مقاله تحقیقی)
در توسعه جهان گردی سه نوع نیاز تامین بودجه وجود دارد که باید در نظر گرفته شود.
نیاز تامین بودجه برای تهیه طرح‌های جهان گردی، طرح ملی یا منطقوی عمومی، برنامه‌ریزی مفصل‌تر ناحیه‌های مورد نظر برای توسعه جهان گردی، و تحلیل بررسی امکانات و برنامه‌ریزی پروژه‌های سطح کلی، که این برنامه‌ریزی‌ها معمولا جزوی مسولیت‌های دولت است. تامین مالی طرح‌ها و پروژهای مفصل‌تر می‌تواند بسته به شرایط محلی، توسط دولت با بخش خصوصی صورت گیرد. با وجود این، برنامه‌ریزی مفصل‌تر باید کماکان طبق معیارهای برنامه‌ریزی دولت انجام و توسط آن بررسی و تاید شود.
چنان‌چه تامین مالی برنامه‌ریزی به طور محلی امکان پذیر نباشد، باید در سدد یافتن کمک بین المللی برآمد. چندین نوع منابع بین المللی تامین بودجه برای توسعه جهان گردی موجود است. این منابع عبارت‌اند از :
گروه بانک جهانی: (بانک بین الملی عمران و توسعه): با آنکه این بانک در حال حاضر به طور مستقیم در پروژه‌های جهان گردی مشارکت نمی‌کند، یکی از منابع اصلی تامین بودجه برای پروژه‌های زیربنایی، محیطی و حفظ و نگهداری است که جهان گردی و نیز نیازهای عمومی از این پروژه‌ها بهره مند می‌شود.
برنامه توسعه سازمان ملل: عمدتا یک موسسه کمک‌های فنی است. این موسسه یک کارگزار مهم برای یافتن تامین بودجه برنامه‌ریزی جهان‌گردی و سایر پروژه‌های مرتبط با جهان‌گردی از طریق سازمان جهانی جهان‌گردی به عنوان کارگزار اجرایی است.
بانک‌های توسعه منطقه‌ای، بانک آسیای توسعه، بانک افریقایی توسعه، بانک امریکایی توسعه و سایر بانک‌های منطقه‌ی توسعه، کمک‌ها درباره‌ی جنبه‌های از توسعه جهان‌گردی درکشورهای عضو ارایه می‌کند. صندوق اروپایی توسعه برای تامین کمک به کشورهای افریقای شرقی تاسیس شده است.
منابع سرمایه بین المللی خصوصی: بسیاری از شرکت‌های بخشی خصوصی از جمله آن‌های‌که در جهان‌گردی درگیر هستند، در صدد یافتن کشورهای دیگر برای سرمایه‌گذاری هستند این نوع سرمایه‌گذاری غالبا مدیریت لایق منابع، ارتباطات، بازاریابی وتصاویر مطلوب بین المللی را که می‌توانند برای کشورهای خواهان سرمایه‌گذاری خارجی سودمند باشند، به ارمغان می‌آورد.(عظیمی،۱۳۹۱: ۴۳ )
دریای آمو منحیث یک منبع غذایی و تفریحی مناطق زیادی از ولایات شمالی افغانستان وکشورهای آسیای میانه را در تحت پوشش اقتصادی قرار داده است که دریای آمو را می‌توان شاهرگ اقتصاد شمال افغانستان هم نامید. دریای آمو در بخش‌های ذیل فوق العاده بازدهی اقتصادی به وجود می‌آورد.
افغانستان یک کشوری فوق العاده زراعتی است که تقریبا ۲۰فیصد بودجه کشور فرآوردهای زراعتی تشکیل می‌دهد و درصد بیش‌تر اقتصاد این کشور تا کنون متکی بر بخش زراعت می‌باشد و این بخش در تولید ناخالص ملی کشور نقش با اهمیت داشته و در حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد محصولات صادراتی افغانستان را تشکیل می‌دهد و بیش از ۷۸ درصد نیروهای کار کشور در این بخش اشتتغال دارد و در عین حال میزان درصد فقر در مناطق روستایی و قریه جات به خاطر عدم استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و مکانیزه و عوامل دیگر که به آن اشاره خواهد شد به مراتب بیش‌تر از مناطق شهری است.
بخش کشاورزی و مالداری توان و ظرفیت انکشاف بالای را دارا بوده و می‌تواند به عنوان یک پتانسیل مهم در بخش تولیدات ناخالص داخلی مورد توجه قرار گیرد. هر چند در سال‌های گذشته به خاطر جنگ و نا امنی و مهاجرت گسترده‌ای مردم به خارج از کشور و هم‌چنین در داخل کشور باعث افت بازدهی و راندمان این بخش گردیده و در ۱۰ سال اخیر نیز روی زیر بناهای کشاورزی کم‌ترین سرمایه گذاری وتوجه صورت گرفته است. در شرایط فعلی افغانستان که از یک سو کمک‌های خارجی در حال کاهش یا قطع شدن می‌باشد، از سوی دیگر کشور در آستانه مرحله گذار و دهه تحول وخود اتکایی اقتصادی و امنیتی از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ قرار دارد، توجه لازم و شایسته به این بخش و شناخت مسایل مرتبط به آن می‌تواند بخشی عمده از مشکلات و چالش‌های اقتصادی را بر طرف سازد. برای فایق آمدن بر مشکلات موجود در بخش تولیدات داخلی به خصوص سکتور زراعت و پیش از ارایه راهکارهایی برای بیرون رفت از وضعیت موجود و توسعه این بخش، شناخت ظرفیت‌ها وتوان‌مندی‌ها آن می‌توان به ارایه برنامه‌های راهبردی و راهکارهای عملی و فایق آمدن بر چالش‌های موجود کمک شایان نماید. بناء بنابر دلایل رسوبی جنگ‌های داخلی، تغییرات اقلیمی و خشک سالی‌ها زراعت را در افغانستان کاهش داده و با وجود جمیعت زیادی از هم‌وطنان ما مصروف زراعت هستند اما بهروری و بازدهی آن‌ها خیلی اندک و ناچیز است. در عین حال بنابر نبود برنامه‌های زراعتی اکثرا زمین‌های مجاور دریای آمو خشک و بدون آب می‌باشد که در صورت خشک سالی‌ها هیچ منفعت اقتصادی ندارد و مانند زمین‌های لامزروع عمل می‌کند. با ایجاد برنامه‌های توسعه زراعتی یا اقتصاد سبز، زمینه‌ها و فرصت‌های استفاده از وجب وجب خاک این کشور صورت می‌گیرد مانند؛ پروژه قوش‌تپه که با استفاده از منابع آبی دریای آمو زمین‌های زیادی را آبی نموده و فرصت اشتغال‌زایی را برای جوانان و بیکاران کشور فراهم ساخته که در نتیجه آن تولیدات داخلی تقویت می‌گردد و در نتیجه تقویت تولیدات داخلی میزان صادرات هم افزایش می‌آبد و متناسبا فقر و بیکاری کاهش می‌یابد. دولت می‌تواند مشابه کانال قوش‌تپه ده‌ها پروژه آبی دیگری با کمک دریای آمو بوجود بی‌آورد که به خود کفایی داخلی نایل گردیم.(غرجستانی، ۱۳۹۱: ۱۸۴)
امروزه بخش انرژی در سطح دنیا از جایگاه بسیار برجسته و مهمی برخوردار می‌باشد. مهم‌ترین انرژی که در بخش مصارف خانگی و هم در بخش صنعت نقش ارزنده‌ای دارد، انرژی برق است. استفاده از انرژی برق از حدود نیمه اول قرن بیستم به بعد در مصارف خانگی و فعالیت‌های صنعتی به صورت بسیار گسترده در دنیا رونما گردید. در افغانستان نیز استفاده از انرژی برق برای استفاده در بخش روشنایی از سال ۱۲۷۲ خورشیدی در کابل آغاز گردید. برای نخستین بار داینوی (دینام) کوچک تولید برق با قدرت تولید برق به اندازه چهل گروپ مورد استفاده قرار گرفت. در سال‌های ۱۲۷۵- ۱۲۷۷ خورشیدی یک دست‌گاه کوچک دیگری از انرژی بخار با قدرت تولیدی ۱۹ کیلو وات برق در شهر جلال آباد به کار انداخته شد.
در سال ۱۲۹۶ خورشیدی یک دست‌گاه کوچک تولید برق دیگر از نیروی بخار با ظرفیت تولیدی ۱۵ کیلووات در پغمان فعال گردید. با پیش‌رفت صنایع برقی از منابع آبی مورد توجه قرار گرفت. برای نخستین بار مطالعات آب‌های جاری کشور با هدف تولید انرژی برق آغاز گردید. با توجه به وجود رودخانه‌های جاری در کشور، اقلیم کوهستانی و شیب تند اکثر رودخانه‌ها، سرعت جریان آب بالا است و برای تولید انرژی برق آبی بسیار مناسب می‌باشد. در گذشته بیش از ۹۰ درصد برق کشور از طریق تولید برق آبی تامین می‌گردید. بدین صورت انرژی برق آبی مهم‌ترین نیاز جامعه‌رو به پیش‌رفت و انکشاف یافته می‌باشد. میزان استفاده از انرژی برق در بخش‌های مختلف اقتصادی نشان دهنده رفاه، پیش‌رفت و توسعه یک کشور تلقی می‌گردد. استفاده از انرژی تجدید پذیر و پاک مثل برق آبی، بادی و خورشیدی نسبت به روش‌های دیگر تولید برق مثل حرارتی و دیزلی در بلند مدت برای حفظ محیط زیست وجلوگیری از آلوده‌گی هوا بسیار حایز اهمیت می‌باشد. بنابر این تلاش گردد که هم زمان با افزایش روز افزون استفاده از انرژی برق، زمینه تولید آن از روش‌های که با محیط زیست سازگاری داشته باشد، فراهم گردد و سرمایه گذاری در بخش تولید انرژی با این رویکرد انجام شود.
در افغانستان با وجود منابع سرشار آبی بازهم منابع محدود برق تاسیس شده که فیصدی بسیار کمی از مشکلات انرژی داخلی را تامین می‌کند و اکثریت انرژی برقی ما وارداتی و بیش‌تر از کشورهای آسیایی میانه هستند که با وجود منابع آبی غنی آمو باز هم آن کفایت و درآید لازم را پیدا نکردیم تا از منابع خود در جهت رفع مشکلات خود استفاده کنیم و کشور خود را به خود کفایی برسانیم.
بناء اگر بالای رود آمو سرمایه‌گذاری صورت بگیرید، تمام نیازمندی برق افغانستان را مرفوع می‌سازد حتا ما یکی صادر کننده‌گان انرژی برقی خواهیم بود.(غرجستانی، ۱۳۹۷: ۳۵۷)
صنعت گردشگری در تمام جهان یکی از منابع پر درآمد اقتصاد می‌باشد که متاسفانه سهم صنعت گردشگری در اقتصاد افغانستان بسیار اندک است. با وجود که قابلیت‌های توریستی فوق العاده در کشورمان وجود دارد از قبیل؛ جاذبه‌های و چشم اندازهای طبیعی، اقلیم و شرایط آب وهوایی، ارتفاعات، قلعه‌ها،یخچال‌ها و دامنه نوردی، رودخانه‌ها و ماهی‌گیری، دریاچه‌ها، سواحل و گردش‌گاه‌های آبی، دشت‌ها، جلگه‌ها و مرتفع سرسبز، درختان کهن سال، جنگل‌ها و بیشه‌ها، تالاب‌ها، آبشارها، چشمه‌ها، دره‌ها وتنگه‌ها، غارهای طبیعی، بیابان‌ها و بیابان‌گردی، شکارگاه‌ها و زیست‌گاه‌های حیات وحش، باغ‌ها و تفرج‌گاه‌ها، ژنو توریسم، محیط‌های روستایی، جاذبه‌های باستانی ویادان‌های تاریخی، غارهای تاریخی، تپه‌های باستانی، شهرهای کهن، حصارها، دژها و قلعه‌های تاریخی، کاخ‌ها، قصرها و عمارت‌ها، مناره‌ها و برج‌ها، کتیبه‌ها، سنگ نبشته‌ها و نقوش، آب انبارها وچاه‌های قدیمی، یخ‌دانها، سدها و بندهای تاریخی، کاریزها، ممثل حجامت زمین، کاروان سراها، کبوترخانه‌ها، پای‌گه پیام‌آوران صلح، محابس،آسیاب‌های بادی، حمام‌های قدیمی، روستاهای قدیمی، بازارهای قدیمی، مدارس قدیمی، خانه‌ها، محله‌ها و بافت‌های تاریخی، گنبدها، خانقاه‌ها، تندیس‌ها، پل‌های تاریخی، مقابر سلاطین و امراء گذشته‌ی افغانستان،آتش‌کده‌ها، جاذبه‌ای هنری و معماری، جشن‌ها وسرورها و غیره قابلیت‌های باالفعل در حاشیه‌های جاذبه‌های دریای آمو موجود است که با اندک سرمایه‌گذاری و با رفع خلاهای که قبلا ذکر گردید، می‌توانیم ضریب اقتصاد گردشگری را افزایش داد که در نتیجه باعث افزایش اشتغال‌زایی، خودکفایی، کاهش بیکاری وفقر می‌گردد که بالاخره منتج به رفاه اجتماعی می‌گردد که خواسته همه اهداف ما هم همین است.
تجارت یکی از منابع سرشار عایداتی در تمام کشورهای دنیا بوده که پالیسی تجارتی آن‌ها معمولا افزایش صادرات امتعه داخلی و کاهش واردات کالای خارجی است که تعقیب این پالیسی گردیده که اکثریت کشورها به خودکفایی اقتصادی از طریق افزایش تولیدات داخلی، بلندبردن میزان اشتغال‌زایی، کاهش فقر و بیکاری از تجارت و معاملات به ثبات اقتصادی برسد اما متاسفانه افغانستان با وجود که تمام امکانات طبیعی را در اختیار دارد اما فاقد برنامه‌ریزی و مدیریت تجارتی بوده که در سال (۲۰۱۲) سهم واردات آن به ۵ میلیارد دالر می‌رسید و ۱۱۷ کشور در دنیا ریکورد گرفت در حالی‌که سهم صادرات آن ۳۷۶ میلیون دالر و ۱۷۹ کشور در دنیا محسوب شد که مقایسه بین صادرات و واردات نشان دهنده اینست که تجارت باعث از بین بردن بازراهای داخلی و کالاهی داخلی می‌گردد و جامعه وکشور ما تبدیل به یک کشور مصرف گرا شده است.
بناء وجود فرصت‌های مانند دریای آمو که تقریبا ۴ الی ۵ بندر بالای آن شکل گرفته، استفاده از این بنادر و توجه بالای محصولات داخلی خود می‌توانیم تجارت خود بهبود بخشیده و جهت رسیدن به ثبات اقتصادی تلاش نمایم تا استفاده اعظمی و مناسب از امکانات طبیعی و تاریخی خود کرده بتوانیم.
از تحقیق فوق چنین به نتیجه می‌رسیم که افغانستان کشوریست غنی از امکانات و فرصت‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی و در عین حال یک کشور عقب مانده و فقیر است از امکانات و فرصت‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی که نبود استراتیژی و برنامه‌ریزی مدون در جهت استفاده بهینه، باعث گردیده که این کشور از امکانات خود کوچک‌ترین مزیت را نداشته باشد، این تحقیق کمک می‌کند هم‌وطنان عزیزمان و مسولین اداری امارت اسلامی از داشته‌های طبیعی و تاریخی، قبل از این که نا وقت شود، تمام قوت و انرژی شان را بسیچ نموده تا این که خود را از ورطه نیازمندی و وابستگی خارجی‌ها رهانیده و برای فقرا و مستمندان کار فراهم نموده و برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فرصت‌های سرمایه‌گذاری را فراهم نموده و برای سیاحین و گردش‌گران داخلی وخارجی که سخت شایق و راغب دیدار جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی کشور مان است، هر نوع امکانات و تسهیلات لازم را فراهم نموده تا این که هم فرهنگ خود را تقویت نمایم و هم از طریق صنعت توریسم اقتصاد خود را شگوفا نمایم.
